Nieuw Limburgs perspectief op Europese strijd in 'De Zonnekoning en Oranje'
Twee rivalen, Willem III en Lodewijk XIV, streden 350 jaar geleden om roem, succes en de vestingstad Maastricht. Die strijd had grote gevolgen voor de bevolking van het Maasdal, het huidige Limburg, waar de strijd zich afspeelde. Hoe groot, laat de tentoonstelling De Zonnekoning en Oranje – Slaags aan de Maas vanaf 10 juni zien. Nieuwe bronnen en nooit eerder getoonde objecten bieden een nieuwe kijk op wat de oorlogsjaren voor generaties ‘gewone’ Limburgers betekenden. De indrukwekkende tentoonstelling wordt op vrijdag 9 juni geopend door Zijne Majesteit Koning Willem-Alexander.
Diepe sporen
In het voorjaar van 1673 trok Zonnekoning Lodewijk XIV hoogstpersoonlijk naar Maastricht. Hij wilde de strategisch gelegen vestingstad koste wat kost veroveren. In zijn kielzog: 26.000 soldaten te voet en 19.000 ruiters. Ook zijn tegenstander Willem III trok in de jarenlange oorlog met legertrossen door het huidige Limburg. Voeg daarbij de soldaten van internationale coalitiegenoten, en het wordt duidelijk dat de impact op de bevolking enorm moet zijn geweest. Bevelhebbers eisten voedsel, hand- en spandiensten, oorlogsbelasting en huisvesting. De tienduizenden soldaten lieten diepe sporen na. In de regio Maastricht stonden afbetalingen soms tot in het begin van de vorige eeuw op de begroting.
‘Gewone’ Limburgers
Die sporen krijgen nu eindelijk de aandacht die ze verdienen. Want behalve om de historische figuren Willem III en Lodewijk XIV en de pracht en praal om hen heen, draait De Zonnekoning en Oranje – Slaags aan de Maas om ‘gewone’ Limburgers. Hun verhalen maken invoelbaar wat oorlog betekende; voor mannen en vrouwen, boeren en stedelingen, protestanten en katholieken, burgers en militairen. Zo werden de Franse troepen in het Maasdal niet door iedereen gezien als bezetters. Het waren soms ook bondgenoten, of zelfs bevrijders.
Reconstructie paardengraf
In Borgharen lag tijdens Lodewijks aanval de belangrijkste opslagplaats voor voeding, die werd bewaakt door eenheden cavalerie. In 2010 werd in deze omgeving een massagraf met resten van 67 paarden ontdekt. Pas recent werd vastgesteld dat de paarden in 1673 sneuvelden tijdens het Beleg van Maastricht en door cavalerieofficieren in een gezamenlijk graf zijn gelegd. In de tentoonstelling is een deel van deze bijzondere vondst, die een indruk geeft van de schaal waarop werd gevochten, te bekijken.
Verwoestingen
De Zonnekoning en Oranje toont ook hoe de oorlog het aanzicht van dorpen en steden veranderde. Bevelhebbers lieten vestingwerken aanleggen en sloopten locaties die vijanden juist konden gebruiken. Troepen van Willem III bliezen in 1672 kasteel Valkenburg op, sinds die tijd een ruïne, om te voorkomen dat de Fransen het innamen. De Fransen verwoestten op hun beurt Fort Navagne bij Eijsden. Tongeren werd in brand gezet. Een aangrijpend schilderij daarvan – gemaakt in opdracht van een van de families die de stad ontvluchtte – vormt een blikvanger in de tentoonstelling.
Sauvegardes
Het gevaar van geweld en plunderingen lag bij de slecht gedisciplineerde troepen altijd op de loer. Daar getuigen de Limbrichtse ‘sauvegardes’ van die in de tentoonstelling te zien zijn. Dorpen of inwoners die zo’n document aanschaften, kochten daarmee plundering af. Totdat er weer andere legers voorbijtrokken – dan moest je nieuwe sauvegardes kopen. Tastbare herinneringen aan het feit dat inwoners tussen meerdere vuren gevangen zaten.
Sittard in brand
De tentoonstelling vertelt ook het verhaal van honderden Sittardse burgers die in 1676 stierven aan dysenterie. De ziekte werd verspreid door zieke en gewonde militairen, na Willems mislukte beleg van Maastricht. Die mislukking trof de Gulikse stad Sittard extra zwaar: omdat er Gulikse soldaten aan Willems zijde hadden gestreden, namen de Franse wraak. Sittard werd in brand gezet: slechts 68 gebouwen en twee kloosters bleven gespaard.
Relieken Sint Servaas
In de kroniek van schepen Joannes Dresens lezen we hoe Maastrichtenaren in 1676 de relieken van patroonheilige Sint Servaas in processie door de stad droegen. Ze bidden dat het beleg door Willem III zou mislukken. De kroniek, te zien in de tentoonstelling, maakt duidelijk hoe lastig de scheidslijnen tussen vriend en vijand te trekken waren. Katholieke Maastrichtenaren zagen de Fransen als geloofsgenoten. Terwijl protestantse stadsgenoten reikhalzend uitkeken naar de troepen van Willem III.
Voor het eerst
‘De Zonnekoning en Oranje – Slaags aan de Maas is een grootse tentoonstelling met nooit eerder vertoonde kunstwerken en historische objecten uit grote internationale musea,’ zegt directeur Bert Mennings van het Limburgs Museum. ‘Maar het is tegelijkertijd een ontnuchterende ervaring: de duistere kant van die pracht en praal is oorlog, leed en geweld. Vooral voor de inwoners van deze streek. Voor het eerst wordt hun verhaal zo uitgebreid verteld.’
De Zonnekoning en Oranje – Slaags aan de Maas is vanaf 10 juni te zien in het Limburgs Museum in Venlo. Reserveer hier alvast je tickets (scroll naar beneden).
Afbeelding: Het paardengraf in Borgharen in 2010, foto via Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, gemaakt door Ralph Faun.
